عمارت عالی قاپو
معروف به: دولتخانه مباركه نقش جهان، قصر دولتخانه
موقعيت: ضلع غربي ميدان امام
زمان تاسيس: ۱۱ هجري قمري (دوره شاه عباس اول)
ويژگي هاي ساختمان:
عمارت عالی قاپو در غرب ميدان امام و روبروی مسجد شيخ لطف الله بناشده که از بی نظیرترین شاهکارهای معماری اوایل قرن يازدهم هجری محسوب شده و دارای شهرتی فراگیر میباشد.
براساس منابع و مآخذ موجود درباب سلسله صفوی و نیز با توجه به بررسیهای صورت گرفته درباره اين بنای زيبا و رفيع به این نتیجه میرسیم که کاخ عالي قاپو دروازه مرکزی و ورودی همه قصرهائی است که در عصر صفويه در محدوده ميدان امام بنا شده اند.
درواقع اين بنا همچون يک مدخل شکوهمند و بزرگ ميدان امام را به مجموعه دولتخانه و عماراتی چون رکيب خانه، جبه خانه، تالار سرپوشيده، تالار تيموری، تالار طويله، کاخ چهل ستون و سایر عمارات مرتبط میساخته است.
ساختمان كاخ:
بنای اولیه در زمان شاه عباس اول ساخته شده و جانشينان او تغییرات و تعميراتی را برروی آن اعمال نمودهاند. ساختمان مشتمل بر ۵طبقه است که هر طبقه تزئينات خاص خود را دارد. با وجود اینکه اين قصر در ادوار پس از صفويه دچار آسیبهای فراوانی شده، هنوز نيز بازدیدکنندگان از تماشای تزئينات و نقاشیهای بینظیرعصر صفويه در آن، لذت برده و آن را تحسین میکنند.
عالی قاپو از ترکیب دو کلمه «عالی» و «قاپو» بدست آمده که ترکیب آنها به معنای «سردر بلند» يا «درگاه بلند» می باشد. از اين سر در بلند که کلاً با سنگ سماق بناشده وارد قصر شده و توسط پلکانی که در طرفین واقع شده به طبقات بالای عمارت میرویم.
در طبقه همکف دو تالار واقع شده که در آن دوران مختص انجام امور اداری و ديوانی بوده و صدرخانه يا کشيک خانه نام داشته است.
در طبقه سوم، ايوان بزرگی وجود دارد که شامل ۱۸ ستون بلند و استوار میباشد. در آن دوران اين ستونها با آئينه پوشیده شده و سقفی با لوحههای بزرگ که مزین به نقاشی ها و وسایل چوبی بودند در بالای آن قرار دارد. در وسط اين ايوان حوض زيبائی از مس و مرمر قرار گرفته که قرينه آن در تزئينات زيرین سقف منعکس شده است.
اين تالار در زمان جانشينان شاه عباس اول ساخته شده است. در پس اين ايوان، تالار بزرگی با اتاقها و طاقهای زیادی واقع شده که برروی ديوارهای آن نقاشی های زيبا و چشمگیری دیده می شود.
از ايوان کوچکی که پشت اين تالار قرار گرفته گنبد ساده و شکیل توحيد خانه قابل رؤیت است. در عصر صفويه، شب های صوفيان و دراويش در شبهای جمعه جمع میشدند. در حال حاضر سالنی که اين گنبد دربالای آن قرار گرفته و اتاقهای اطراف آن به کلاس های درس دانشگاه پرديس اصفهان اختصاص یافته است. اکثر جهانگردان و گردشگران خارجی و نیز نمايندگان کشورهای دیگر اين تالار را جايگاهی برای تماشای مسابقات و بازي هایی مانند چوگان بازی و غيره که در آن زمان برگزار میشد دانسته اند. هریک از طبقات بعدی دارای يک سالن بزرگ در وسط و تعدادی اتاق کوچک در اطراف آن میباشند.
ويژگي خاص كاخ :
با وجود مينياتورهای هنرمندانه نقاش مشهور دوره صفوی «رضا عباسی»، عامل مهمی که عالي قاپو را در زمره آثار شکوهمند و باارزش جای داده گچبریهای طبقه آخر است که تالار آن «اتاق موسيقی» يا «اتاق صوت» نيز نامیده میشود. برروی ديوار اين قسمت از کاخ شکل انواع جام و صراحی واقع شده است. ساخت و ایجاد اين اشکال به جز نمايش زيبائی و خلاقيت هنرمندان گچکار جهت جلوگیری از انعکاسات ناشی از نوازندگی اساتيد موسيقی توسط اين اشکال مجوف بوده که صداها بدون انعکاس و بصورت طبيعی به گوش برسند.
«فرد ريچاردز» که از نقاشان معروف بوده و اواخر دوره قاجار به ايران آمده درمورد تزئينات گچبری اين اتاق می نويسد: « … اين تورفتگی ها چون قسمتهای گوناگون بازی معما با هماهنگی خاصی کنار يکديگر جای گرفته اند… » علاوه بر عامل زمان که موجب آسیب های فراوان عالی قاپو شده عوامل مخرب ديگر چون حمله و نفوذ افغانها، جنگهای مختلف، انتقال پايتخت از اصفهان و بی توجهی شاهان پس از دوره صفويه به این عمارت زیانهای غیر قابل جبرانی وارد آمده است.
عمارت عالی قاپو چند سالدر دوره قاجار محل زندگی و کار ظل السلطان بود که کتيبه های آن را تغییر داد. کتيبه های قسمت شرقی ساختمان و لوحهای خطی سردر ورودی عمارت که توسط اشعاری به تغییرات سال ۱۲۷۴ اشاره دارد بیانگر همین مطلب است.
در چهل ساله اخیر بعلت آن که عمارت عالي قاپو در حال تخریب و ویرانی قرار داشت و نیز به دلیل اهمیت دادن مردم و سازمانهای دولتی به ميراث فرهنگی، تعمیرات و مرمتهائی توسط هيآت متخصص داخلی و خارجی برروی آن اجرا شده است.
به طور کلی عمارت عالی قاپو يک بنای تشريفاتی زیبا و بینظیر و دستاوردی ديگر از هنر معماری عصر صفوي است که از بالای آن مناظر شهر تاریخی اصفهان و دگرگونی ۱۰۰۰ ساله آن به خوبی قابل مشاهده است.